İlimiz Hakkında Genel Bilgiler

İlin Coğrafik Yerleşimi ve Özellikleri

Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümü ile Yukarı Murat-Van Bölümündeki Bitlis, 410 33' – 430 11' doğu boylamları 370 54'- 380 58' kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Bitlis ili, İstanbul, Ankara, İzmir gibi ülkemizin önemli sanayi ve ticaret merkezleri konumundaki illere oldukça uzak bir mesafededir. Ankara'ya karayoluyla 980 km, Mersin Limanı'na 805 km, Diyarbakır'a 210 km ve Van iline 168 km uzaklıktadır.

Bitlis'in genel olarak yüzölçümü 6.707 km2 dir. Bu rakama Van Gölü'nün Bitlis ili sınırları içerisinde kalan 1.876 km2 lik kısmı ve diğer göl yüzeyleri de dahil edildiğinde ilin yüzölçümü 8.645 km2 olmaktadır. Bitlis bu yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %1'ini, Doğu Anadolu Bölgesi topraklarının ise %5,5' ini kapsamaktadır. İlimiz doğudan Van ili ve Van gölü, güneyden Siirt ve Batman, batıdan Muş, ve kuzeyden Ağrı illeri ile çevrilidir.

Bitlis ilinin topoğrafyasını Van Gölü'nün güneyinde ve kuzeyinde bulunan, genellikle volkanik bir yapı gösteren dağlar ile bunların üzerindeki düzlükler belirler. İlin güneyindeki dağlar Güneydoğu Toroslar'ın uzantısı biçimindedir. Bunlar Van Gölü'nün hemen yakınından doğan akarsu vadileriyle parçalanmıştır.Topoğrafik yapı bakımından il topraklarının %71'ini dağlar, %16' sını platolar, %3'ünü yaylalar ve %10'unu da ovalar oluşturmaktadır.

Bitlis'in Hizan, Mutki, Ahlat, Adilcevaz, Tatvan ve Güroymak olmak üzere 6 ilçesi bulunmaktadır. İlimizin merkez ilçe ile beraber toplam 8 belde, 334 köy ve 290 mezrası mevcut olup, köylerin 245'i orman köyüdür. İlimiz topoğrafyasının dağlık ve engebeli olması nedeniyle yerleşim alanları dağınık bir şekildedir.

Topografya

1.Dağlar:

Bitlis ili Doğu Anadolu Bölgesi'nin en dağlık bölgelerinden birini teşkil etmektedir. İl arazisinin % 71'lik kısmı dağlık alanlardan oluşmaktadır. Özellikle Hizan ve Mutki İlçelerinde hiç ova bulunmamakla beraber, yüzölçümünün % 90'ını dağlık araziler oluşturmaktadır. II.Alt Bölgede bulunan Adilcevaz ve Ahlat ilçeleri nispeten daha az dağlık olup, geniş tarım arazilerini barındırmaktadır.Güneydoğu Toroslar'ın uzantısı şeklinde olan ve ili çevreleyen dağların yükseklikleri genellikle 2000 metreyi aşmaktadır. Yeryüzünün sayılı volkanik dağlarından olan Nemrut ve Süphan Dağları Bitlis ili sınırları içerisinde kalmaktadır. İlin doğusunda Süphan Dağı 4058 metrelik doruğuyla Türkiye'nin ikinci büyük dağıdır. Doğu Anadolu volkan dağları dizisi üzerinde bulunan Süphan Dağı, Van Gölü'nün batısında yer almakta ve üzerinde 400 metre çapında krater bir göl bulunmaktadır. İl topraklarının kuzeyinde yer alan Nemrut Dağı, ülkemizde etkinliği en son durmuş olan volkanik dağ olma özelliğini taşımaktadır. En yüksek noktası 2.935 metreye ulaşan Nemrut Dağı, önceleri Süphan Dağı'na yakın bir yükseklikteyken patlamalar ve değişik oluşum aşamaları sonucu bugünkü yüksekliğine inmiştir. Tatvan ilçesi sınırları içerisinde kalan Nemrut Dağı, ilin turizm potansiyeli açısından en önemli doğal varlığıdır. Nemrut Dağının 1441 ile 1443 tarihleri arasında faaliyete geçmesiyle ortaya çıkan lavlar 60 km güneye kadar yayılmıştır. Dağın üzerinde Türkiye'nin birinci, dünyanın ise ikinci en büyük krater gölü olan Nemrut Gölü bulunmaktadır.İl topraklarının kuzeyinde ve Süphan Dağı'nın batısında ise düzenli bir sıradağ görünümünde Ziyaret Dağı yer almaktadır. En yüksek noktası 2542 metreye ulaşan dağın yamaçları dik ve oldukça bozuk görünümlüdür. Volkanik yapılı bu dağlar dışında ilin güneyinde iki dağ dizisi daha bulunmaktadır. Bunlardan birincisini, Van Gölü'ne dik eğimli yamaçlarla inen ve Güneydoğu Toroslar'ın uzantılarını teşkil eden dağlar oluşturur. İkincisini ise Güneydoğu Toroslar'ın uzantıları şeklindeki dağların güneyinde bulunan Kavuşşahap Dağları adıyla anılan sıradağ dizisi oluşturmaktadır.

2.Ovalar:

İl topraklarının ancak %10'luk bir kısmını kaplamaktadır. Ovalar genelde dağların eteklerinde kalan küçük düzlükler şeklindedir. Adilcevaz Gülistan Ovası ile Ahlat Ovası bir düzlük gibi Van Gölü'ne doğru uzanmaktadır. Güroymak Ovası ise Rahva Ovası ile Muş Ovası'nın devamını oluşturmaktadır.

3. Platolar-Yaylalar:

Bitlis ili dağlık bir sahayı kapsadığı için platoları az miktardadır. Yüzölçümünün %16' sını platolar oluşturmaktadır. Platolar Van Gölü'nden 200-300 metre yükseklikte dağ eteklerinde yer alan volkanik yapılı düzlüklerdir. Nemrut Dağı'nın 1900 metre yüksekliklerinde masa yapılı platolar yer alır. Yaylalar il yüzölçümünün %3'ünü kapsamaktadır. En büyük yayla Güroymak ilçesi sınırları içerisinde bulunan Duap yaylasıdır.

4.Akarsular:

Bitlis ili sınırları içerisinde önemli bir akarsuyun bulunduğu söylenemez. Van Gölü yakınlarından doğan ve bu bölgedeki dağları vadilerle yardıktan sonra, il sınırları dışına çıkan Garzan ve Bitlis çayları, Güzeldere, Ağkiz, ve Oranz dereleri ile ilin kuzeyinde doğan Karasu, ilin başlıca akarsularıdır. Ayrıca; daha düşük debili Botan Çayı ile Kömüs, Rabat, Tıkılban, Afih, Kurtikan, Kotim, Sor, Yam, Bığcık, Armuç, Çalağan, Mutki, Karza ve Kesan dereleri sayılabilir.

5.Göllerimiz:

a-) Vangölü

Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü'nün üçte ikisi Bitlis sınırlan içinde olup, Doğu Anadolu Bölgesi'nde Van Kapalı Havzasının ortasında yer alır. Van Gölü, 3712 km2 yüzey alanı, 171 m ortalama ve 451 m maksimum derinliğe sahip olup, denizden 1648 m yüksekliktedir. Göl etrafı karadan 430 km olup bunun yaklaşık 215 km'sini Bitlis ili kıyı şeridi oluşturmaktadır.

Van Gölü yüksek derecede sodalı ve tuzludur. Denizlere göre daha fazla potasyum ve lityum içerir. Göl suyundaki karbonat ve bikarbonat iyonları toplam klorür iyonundan fazla olup deniz suyuyla karşılaştırıldığında karbonat iyonları 100 kat daha fazladır. Sülfat konsantrasyonu ve fosfat iyonu denizlerle karşılaştırıldığında oldukça yüksektir

Van Gölü klorlu, sülfatlı ve karbonatlı göller grubuna girer. Göl suyunun pH değeri 9.8, Tuzluluğu ise % 0.19 olarak bilinmektedir. Suyu oldukça tuzlu olan göl suyunda ayrıca yüksek oranda soda vardır. Göl suyunun %5.9 oranında sodyum karbonat, %3.8 oranında sodyum klorür, %0.4 oranında magnezyum klorür, %0.3 oranında magnezyum sülfat, %0.1 oranında kalsiyum sülfat ve %0.1 oranında potasyum klorür içerdiği saptanmıştır.Göle dökülen akarsuların kimyasal özellikleri geçtikleri arazinin yapısına bağlı olarak değişmektedir. Akarsularda sodyum en önemli katyon olup, bunun bir kısmı bikarbonat ile dengelenerek Van Gölü'nün bir soda gölüne dönüşmesinde ana rolü oynamaktadır. Gölün biyolojik çeşitliliği hem tatlı hem de tuzlu sulardan önemli derecede farklılık göstermektedir. Gölün fitoplankton varlığı Diatome, Bacteriophyta, Cynophyta, Chlorophyta, Flagellata ve Phaeophyta gruplarına ait 103 tür, zooplankton varlığını ise Rotatoria, Cladocera ve Copepoda gruplarından 36 tür oluşturmaktadır. Gölde balık olarak sadece Cyprinidae familyasından bir tür olan inci kefali yaşamaktadır. İnci kefali göçücü bir türdür. Gölde yaşamasına rağmen üremek için göle sularını boşaltan akarsulara göç eder ve üreme sonrasında tekrar göle döner. İnci kefali genelde planktonlarla beslenen tipik bir planktivordur. Yaz aylarında Tricoptera, Coleoptera, Diptera larvaları, Copepoda ve karasal böceklerle bunların larvaları ile beslenir ve bu dönemde bitkisel kökenli olarak Diatome ve diğer algleri de tüketir. Kış aylarında ise besininin çoğunluğunu Copepoda ve Diatome oluşturur.

Van Gölü sularının yüksek derecede sodalı ve tuzlu olması nedeniyle göldeki biyolojik çeşitlilik oldukça sınırlıdır. Gölün bu ekstrem su kalitesinde yaşamaya alışmış, endemik tek balık türü inci kefalidir. İnci kefali ülkemiz içsu balıkları üretiminin üçte birini oluşturmaktadır. Diğer taraftan göl çevresinde yaşayan ve çoğunluğu fakir 14 000 insan geçimini inci kefali balıkçılığından sağlamaktadır. 1960'lı yıllarda sadece 600 ton avlanırken günümüzde bu rakam 15 bin tonlara kadar çıkmıştır.

Van gölünde 46.000 ton inci kefali stoğu bulunmakta olup yılda 14.000 ton inci kefali avlanmaktadır. İlimizde Vangölündeki inci kefali avcılığı 800 ton/yıl civarındadır. Van Gölü, çevredeki yüksek dağlardan inen çok sayıda akarsuyla beslenir. Göle dökülen en önemli akarsular, Karasu, Hoşap Suyu ve Bendimahi Suyu'dur. Gölün dışarı akan bir ayağı olmadığından, suyu acı, tuzlu ve sodalıdır. Su düzeyi, ilkbahar ve yaz başlarında yükselir, sonbaharda 30-50 cm kadar düşer.

b-) Nazik Gölü:

İlimiz Ahlat ilçesi sınırlarında kalan ve İlimizin ikinci büyük gölü olan Nazik Gölü'nde, İnci Kefali (avlanabilir stok tahmini 60 ton/yıl), Aynalı Sazan, pullu sazan (avlanabilir stok tahmini 80 ton/yıl), Siraz (yöresel adı Gocut) (avlanabilir stok tahmini 10 ton/yıl) ve sazangillerden Havuz balığı(Carassius carassius), (stok çok az, avcılığı yok) bulunmaktadır. Gölde ekonomik tür olarak Aynalı Sazan ve İnci kefali avcılığı yapılmaktadır. Ahlat'ın 16 km kuzeybatısında yer alan Nazik gölü 44.5 km2.'lik bir yüzölçüme sahiptir. Gölün deniz seviyesinden yüksekliği 1816 m. Van gölü'nden ise 170 m.'dir. 15-20 metre derinliğe sahip gölün suları tatlıdır. Göl, akarsu kaynakları, ilkbaharda eriyen kar suları ve yağmur suları ile beslenmektedir. Gölün en önemli özelliklerinden birisi kış mevsiminde üzerinden araç geçecek şekilde donmasıdır. Kışın, göl çevresindeki yerleşim merkezleri arasındaki ulaşım donan göl üzerinden sağlanmaktadır. Gölün fazla suları güneydoğu ucundan karmış çayına doğru akmaktadır. Bu akıntı üzerine yerleştirilen bir regülatörle fazla sular kontrole alınmış olup, Ahlat ovası ile Tatvan'ın Adabağ ve Sarıkum köyleri arazi sulamasında kullanılmaktadır. Göl üzerinde Dilburnu tarafında kıyıya yakın bir de ada bulunmaktadır. Göl suyunun tatlı olması, besin kaynakları bakımından zengin oluşu nedeniyle, gölde bol miktarda aynalı sazan balığı üretimi yapılmaktadır. Bu balık türünün dışında yöresel olarak Gocut olarak adlandırılan bir balık türü de avlanmaktadır. Av kuşları bakımından çeşitlilik de dikkate alındığında Nazik gölü av turizmi açısından önemli bir potansiyel teşkil etmektedir.

c-) Nemrut Krater Gölü:

İlimizin önemli göllerinden birisi de nemrut volkanı kalderasında yer alan nemrut krater gölüdür. Krater gölü deniz seviyesinden 2247 m, Van Gölü'nden ise 600 m yüksekliktedir. Derinliği ortalama 100 m ve en derin noktası 155 m'dir. 12 km²' lik bir yüzölçümü olan göl bir yarım ay şeklindedir. Krater gölü'nün suları tatlı ve soğuktur. Bu gölün dışında nemrut kalderası'nda 1.2 km² yüz ölçümüne sahip ılık göl ile yağmur ve kar sularıyla beslenen üç küçük göl daha bulunmaktadır. Amerika'daki krater gölünden sonra dünyanın ikinci büyük krater gölüdür.

Krater gölü soğuk ve sıcak sular ile her an harekete geçecekmiş gibi buhar fışkırtan bir doğa harikasıdır, 2002 yılında 1. derece doğal sit alanı olarak belirlenen Nemrut Kalderası, Van Gölü havzasının batısında, Bitlis ilinin Tatvan, Ahlat ve Güroymak ilçeleri arasında yer almaktadır. Gölde bol miktarda aynalı sazan bulunmaktadır. Göl suyu tatlı ve soğuktur. Alınan örneklerin analizi neticesinde suyun berrak, renksiz, kokusuz ve normal içme suyu lezzetinde olduğu tespit edilmiştir.

d-) Arin Gölü:

Adilcevaz'ın 10 km kadar doğusunda Van Gölü kıyısında yer alan bir göldür. Van Gölündeki küçük bir körfezin ağzının alüvyonlar tarafından kapatılmasıyla oluştuğu sanılmaktadır. Suyu sodalıdır. Van Gölü'nden 5 m daha yüksekte olan gölün alanı yaklaşık 13,5 km2'dir.

e-) Aygır Gölü:

Adilcevaz İlçesi ile Süphan Dağı arasında Süphan Dağı'nın güneyindeki bir çanakta yer alan gölün alanı yaklaşık 3,5 km2 olup, 20-30 m derinliğindedir. Dipten kaynayan sularla beslendiğinden suları tatlıdır. Bu sular yazın gölün güneyindeki tarlaların sulanmasında kullanılır. Su ürünleri yetiştiriciliği için belirlenen su kalite kriterleri açısından uygun durumdadır. Gölde hali hazırda aynalı sazan ve alabalık yaşamaktadır. Gölde sportif amaçlı balık avcılığının yanısıra Ağ Kafeslerde Alabalık yetiştiriciliği de yapılmakta olup, aynı zamanda önemli bir mesire yeridir. Bunların dışında Süte Yaylasında bulunan Cil Gölü ve Kırca Gölü daha çok mevsimlik, geçici göl karakterindedir.

Nüfus Yapısı

Bitlis ilinin nüfusu, 2010 Adrese Dayalı Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 328.767 kişidir. Nüfusun % 51'i olan 168.787 kişisi şehirlerde yaşarken, % 49'u olan 159.980 kişisi ise belde ve köylerde yaşamaktadır. Yine aynı nüfus sayımına göre, il merkezinin nüfusu 43.109 olup, nüfus yoğunluğu ise km² başına 47 kişidir. Nüfus yoğunluğu bakımından sırayla en büyük ilçeler Tatvan, Merkez, Güroymak ve Hizandır. Yüzölçümü bakımından en büyük ilçesi yine Tatvan olup en küçük ilçesi Güroymak'tır.

Bitlis ili şehirleşme oranı, nüfus artış hızı, kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla ve sanayi iş kolunda çalışanların toplam istihdamı oranı bakımından Türkiye ortalamasının altında olup, Tarım kolunda çalışanların toplam istihdam oranı ise Türkiye ortalamasının üstündedir.

Ulaşım

Bitlis, Diyarbakır bölgesi ile Van Havzası'nın bağlandığı yerdedir. İskenderun Körfezi ile Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu'yu birbirine ve İran'a bağlayan İpek Yolu ve demiryolu güzergahında bulunan Bitlis, "Geçiş noktası" konumundadır. Orta ve Güneydoğu Anadolu'dan gelen yollar Bitlis'te kesişerek doğuya devam eder. İl, aynı zamanda üç değişik ulaşım türünün (karayolu, demiryolu, suyolu) aktarma noktasıdır. Bitlis ilinde havaalanı bulunmamaktadır. Buna karşın, havayolu ulaşımı açısından il merkezine 83 km uzaklıktaki Muş Havaalanı ve 168 km uzaklıktaki Van Havaalanı'na düzenlenen havayolu seferlerinden faydalanılmaktadır.

İklim Durumu

1605 m rakıma sahip dağlık bir bölgede yer alan Bitlis ilinde sert karasal iklim özellikleri görülür. Vangölü kıyısında gölün iklimi yumuşatıcı etkileri hissedilir. Bu bakımdan kıyı kesimi ile gölün etkisinden uzak bölgeler arasında iklim bakımından farklılıklar görülür. Bitlis iklimi, doğunun sert karasal iklimiyle, Akdeniz iklimi arasında bir geçiş niteliği taşımaktadır. Bitlis ve çevresinde kış erken başlar, geç biter. Ocak ve şubat aylarında şiddetli kış koşulları yaşanır. İlkbahar mevsimi kısa sürer. Temmuz ve Ağustos ayları sıcak ve kurak geçer. Ekim ve nisan ayları arasında don olayı görülür.Yağışlar genellikle kış ve bahar aylarında çoğunlukla kar şeklinde düşmektedir. Kar uzun süre yerde kalır. Vangölü kıyısında da benzer özellikler izlenmekle birlikte kıyı kesimine yağış daha fazla düşmektedir. Yaz-kış ve gece-gündüz sıcaklık farkları da daha azdır. İklimin turizm faaliyetleri üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri, turizm çeşitlerine göre değişmektedir. Genelde insan ve toplum yaşamını etkileyen, çok soğuk, çok sıcak ve nemli iklim koşulları gibi aşırı olumsuz etkenler Bitlis yöresinde fazla görülmemektedir.

İldeki yerleşme alanları ve Vangölü kıyı kesiminin deniz düzeyinden yüksek olması, yaz döneminde nem oranı düşük ve bunaltıcı olmayan rahat bir ortam oluşturmaktadır. Bahar ve kış döneminde de gölün iklim üzerindeki yumuşatıcı etkileri görülür. Karasal iklimin hakim olması kışın toplum ve insan yaşamını etkileyen, ulaşımı aksatan iklim koşulları bazı yıllar yaşansa dahi bu günler çok kısa sürmektedir. Haziran ayının ikinci yarısından eylül ayının birinci yarısına kadar Vangölü kıyıları turizme olanak vermektedir. Bitlis ilinde kıyı turizminin 2 ay gibi kısa sürmesi, ildeki turizm tesislerinin yıl içindeki doluluk oranını etkileyebilecek bir faktördür. Ancak bölgeye yönelik kültürel turizmler, Doğu Anadolu Turu kapsamında nisan ayı başından ekim ayı sonuna kadar devam eden bir turizm mevsiminden söz etmek mümkündür. Kış turizmi ve kış sporlarını değerlendirme açısından Bitlis iklimi oldukça elverişlidir. Kış sporları açısından, karla örtülü günler ile kar kalınlığı, karın yerde kalma süresi ve diğer mikroklimatik etkenler belirleyici faktörlerdir. Van Gölü kıyısındaki yerleşmelerde (Ahlat-Tatvan-Adilcevaz) yılın 2,5-3,5 ayı karla örtülüdür. Bu değer Bitlis merkezde yaklaşık 4 aydır. Daha yüksek yerlerde, kış turizmine elverişli dağ etekleri ve yamaçlarda, yılın 4-5 ayı (aralık-nisan ayları) karla örtülüdür.

Bitki Örtüsü

Bitlis'te bitki örtüsü, iklim özelliğine bağlı olarak değişmektedir. İlin kimi yerlerinde orman örtüsü ile bozkır yan yana görülür. Nemrut Dağı'nın güney yamaçları meşelerle kaplıdır. Dağdaki geniş krater çukurluğu ise, meşe ve yabani meyve ağaçları ile kaplıdır. Süphan Dağı ise, üzerini kaplayan emici özellikteki toprak örtüsü nedeniyle tümüyle kurak ve çıplaktır. İlin güneyindeki dağlık alanda yer alan ormanlar ise seyrek niteliktedir. Orman altı bitki örtüsünü kurakçıl bitkilerin oluşturduğu bu bölgede başlıca ağaç türü meşedir. Bunlardan başka soğuğa dayanıklı ardıç ve yabani meyve ağaçları görülmektedir. Bölgedeki derin ve sulak vadi tabanlarında ise bitki türlerinin sayısı artar. Bu kesimlerde özellikle söğüt, çınar, kavak ve ceviz ağaçları yer almaktadır.